Love story: Stryjeńska

Podobno kiedy dziennikarka zapytała malarkę Zofię Stryjeńską jaki jest jej ulubiony sport to Stryjeńska odpowiedziała: A nie będzie się pani wstydziła napisać? Nie wiem jak się ta rozmowa skończyła i co napisała albo czego nie napisała dziennikarka – jedno jest pewne – miłość, w rożnych jej odsłonach, była dla Stryjeńskiej ważna. Miłości jest pełno w jej sztuce – bohaterowie jej obrazów bardzo często ze sobą flirtują. Miłości było też pełno w jej życiu. Miłości romantycznej, kokieteryjnej, erotycznej, wybuchowej. I właśnie tę historię – love story Zofii Stryjeńskiej opowiem wam w tym odcinku.

Zofia Stryjeńska, Zocha – tak o sobie często mówiła, była postacią niezwykle barwną i tworzyła też niezwykle barwną sztuką. Uważała, że potrzebujemy koloru, bo:

Stryjeńska to jedna z najważniejszych, jeśli nie najważniejsza polska artystka dwudziestolecia międzywojennego. A do tego kobieta pełna humoru i temperamentu – kiedy kochała to całą sobą. Bez dróg na skróty, bez kompromisów. Jej pierwszą wielką miłością był Karol Stryjeński.

Zofia, wtedy jeszcze Lubańska, poznała Karola Stryjeńskiego w… muzeum. W Muzeum Techniczno – Przemysłowym w Krakowie. On był projektantem wnętrz i sztuki użytkowej. Obracał się w środowisku artystycznym Krakowa. Magdalena Samozwaniec pisała o Stryjeńskim, że to „rzeźba grecka przerobiona na umorusanego andrusa”, Rafał Malczewski, że ”umiał się bawić i czarować kobiety”. I zaczarował też Zofię. Mówiła, że była wobec tego uczucia bezsilna. A on? Zakochał się w jej talencie.

Bardzo szybko, po 3 tygodniach wyznał jej miłość, a po 3 miesiącach się oświadczył. Ślub był szalony i odbył się w tajemnicy. Zofia wyszła z domu ubrana jakby na spacer, podczas ceremonii podobno obydwoje głównie chichotali. Jaki ślub takie małżeństwo – nietypowe. Zofia i Karol potrzebowali siebie nawzajem – nie mogli bez siebie żyć, ale potrzebowali też przestrzeni do tworzenia – bo bez niego też żyć nie mogli. Zdarzało się tak, że Zofia wyjeżdżała bez słowa na kilka tygodni, rzucała wszystko, bo czuła, że musi malować. A potem wracała i wpadała w wir spotkań towarzyskich. Lista przyjaciół Stryjeńskich była bardzo długa, był na niej m.in. Witkacy i Malczewscy, siostry Kossak – czyli Magdalena Samozwaniec i Maria Pawlikowska – Jasnorzewska.

Stryjeńscy żyli między Krakowem i Zakopanem. Zofia uwielbiała Zakopane, prawie tak bardzo jak Karola. A on podobno mówił, że ma dwie miłości: Tatry i Zochę. Czyli idealnie. Niestety idealnie, ale do czasu.

Zofia zaszła w ciążę. Bardzo liczyła, że będą mieli z Karolem syna. Urodziła się córka – Magda. Stryjeńska nie była zadowolona, łagodnie mówiąc. Zostawiła malutką Magdę rodzicom i wyjechała z Karolem do Paryża. I raczej nie wspominała tego wyjazdu zbyt dobrze. Uważała, że Karol zamiast nią interesuje się tylko jej malarstwem – tak jej się wydawało. Postanowiła rozwiązać ten problem po swojemu, czyli gwałtownie, porywczo. Zniszczyła swoje obrazy krzycząc, że teraz Karol będzie ją kochał dla niej samej, a nie dla jej „pacykarstwa”. Karolowi chyba skończyła się cierpliwość, bo powiedział jej, że skoro tak, to on jej nie będzie kochał wcale! Niedługo potem wrócił do Polski, a ona została w Paryżu.

Ale chyba nie to było najgorsze. Myślę, że najgorsze wspomnienie Zofii to ten wieczór kiedy Karol zaprosił ją do teatru. Miała nadzieję, że wszystko się między nimi znowu ułoży, że Karol z którym nie mieszkała i który właściwie się do niej nie odzywał, zmienił zdanie, że chce do niej wrócić. Ale okazało się że to zaproszenie do teatru to pułapka. Zamiast teatru był szpital psychiatryczny. Karol zmartwiony, a może nawet przestraszony częstymi wybuchami żony, jej stosunkiem do Magdy, którą się Zofia w ogóle nie interesowała, postanowił oddać żonę w ręce specjalistów. Wiedział, że ona nigdy się na to nie zgodzi. Musiał użyć podstępu. Zofia czuła się oszukana, zdradzona, ale mu wybaczyła. Wiedziała, że zrobił to dla jej dobra. Pobyt w szpitalu pomógł, ale na krótko.

Zofia podejrzewała Karola o zdrady, zapętlała się w tych podejrzeniach. Uważała, że on kocha ją niedostatecznie. Kłócili się i godzili.  Wychodzili razem do znajomych, na bankiety. Upijali się, świetnie się razem bawili, a potem znowu w domu była kłótnia. I tak w kółko. Karuzela skrajnych emocji.

W końcu się rozwiedli. Mimo że w międzyczasie pojawiły się na świecie bliźniaki – dwóch chłopców, Jan i Jacek. Ale to nie było w stanie uratować ich małżeństwa i ich wyjątkowej, niepowtarzalnej miłości. Zdaje się, że kropką nad „i” było głośne wydarzenie z końca sierpnia 1927 roku, które opisywały nawet gazety. Zofia była już wtedy znaną malarką. Tytuły artykułów mówią właściwie wszystko: „Uwięzienie wielkiej artystki w zakładzie dla obłąkanych”, inny: „ Z tajemniczych mroków porwania Zofii Stryjeńskiej. Miał go dopuścić się mąż”. Czyli historia się powtórzyła.

31 sierpnia po Zofię przyjechało kilku mężczyzn i na polecenie Karola – chociaż nie było to do końca jasne, zabrało ją do Batowic, do lecznicy dla nerwowo chorych. Według Zofii ktoś, kto polecił ją tam umieścić chciał ją ubezwłasnowolnić. Ale ta „sztucznie uknuta intryga w zupełności się nie powiodła”. W całą sprawę wmieszany został sąd, który orzekł, że Stryjeńska „nie jest dotknięta chorobą umysłu” na tyle żeby ją można było uznać za niepoczytalną. Kosztami postępowania w sądzie został obciążony Karol.

Po czasie Zofia przyznała, że kochała Karola obsesyjnie, że musiała być rzeczywiście „stuknięta na mózgu” – to jej słowa – aby się tak przy nim upierać. Jeszcze później zapisała, że przez swoje potworne, nieobliczalne zachowanie zgasiła miłość Karola. I chyba coś w tym jest. Rozwiedli się w 1929 roku. Koniec szalonej LOVE STORY Stryjeńskich. Ale nie koniec miłości w życiu Zochy.

Stryjeńska i Socha spędzali razem czas wolny – na mieście albo w łóżku. Jednak małżeństwo z Arturem szybko okazało się pomyłką. „Parodią małżeństwa” – jak nazwie je Zocha. A zaczęło się od tego, że Socha złapał syfilis. A syfilis nie bierze się przecież z powietrza. Zocha zapisała, że „dała sobie z nim spokój”. Nie do końca tak było, bo widywali się jeszcze przez następne lata. Ich rozwód, po 8 latach małżeństwa, odbył się w 1937 roku. Stryjeńskiej zostały po Arturze wspomnienia, zegarek i obrazy z niebieskookimi postaciami.

A Fiedler nie flirtował. Fiedler się przechwalał. Zauroczenie podróżnikiem bardzo szybko przerodziło się w niechęć. Zocha się zdenerwowała i po spotkaniu, chcąc w swoim dowcipnym stylu pokazać Fiedlerowi co o nim myśli, kupiła dużo prezerwatyw, ładnie je zapakowała i wysłała.

Fiedler chyba nie zrozumiał, albo zrozumiał i postanowił grać z nią w tę grę. Odpisał, że dziękuję, ale to starczy mu na krótko. I czy Zocha nie spotka się z nim w sobotę? Stryjeńska nie miała ochoty na kolejne spotkania, ale pech chciał, że wpadła na niego przypadkiem na ulicy. Zdaje się, że było jej trochę głupio, udała że przesyłka od niej to nie uszczypliwość, a żart.

Spotkali się potem jeszcze na Zamku Królewskim, na raucie. Po nim Fiedler przysłał jej kwiaty i informacje, że niedługo wyjeżdża, a liścik zaczął od słów „Czarowna artystko”. Bardzo pięknie. Na raucie coś się jednak wydarzyło. Stryjeńska opis rautu usunęła z pamiętnika, ale nie chciała już Fiedlera znać. Wysłała mu pożegnalny prezent – butelkę z octem z dopiskiem żeby „wypił na Tahiti z pierwsza ładną Tahitanką, do której zapała afektem”. Według Fiedlera to nie był ocet, ale rycyna. Toksyczna, bardzo szkodliwa. On też jej coś wysłał na pożegnanie, bardzo wymowną przesyłkę – pęk bananów. I tak się skończył ten intelektualny romans – Fiedlera i Stryjeńskiej.